هشدار جهانی IUCN با نخستین رده‌بندی جهانی مانگروها / جهان در اقدام 

به گزارش مارین نیوز، در تاریخ ۲۲ مه ۲۰۲۴ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) برای نخستین بار رده‌بندی جهانی جنگل‌های حرا (مانگرو) را منتشر کرد؛ گزارشی که به‌سرعت به یکی از مهم‌ترین اسناد زیست‌محیطی سال بدل شد. یافته‌های این ارزیابی نشان می‌دهد بیش از نیمی از جنگل‌های مانگرو جهان در معرض خطر فروپاشی تا سال ۲۰۵۰ قرار دارند؛ هشداری جدی برای کشورهایی که سواحل‌شان به این اکوسیستم حیاتی وابسته است.
نسخه خبری: IUCN Story
نسخه فنی: IUCN Red List of Mangrove Ecosystems

یافته‌های کلیدی گزارش IUCN درباره جنگل‌های حرا (مانگرو)
بر اساس نخستین رده‌بندی جهانی جنگل‌های حرا، بیش از ۵۰ درصد از این اکوسیستم‌ها در معرض خطر فروپاشی تا سال ۲۰۵۰ قرار دارند. در این میان، حدود ۲۰ درصد از جنگل‌های مانگرو در رده‌های «بحرانی» یا «در معرض خطر» جای گرفته‌اند و تنها بخش کوچکی توانسته‌اند در وضعیت «کم‌خطر» باقی بمانند.
تهدیدهای اصلی که این جنگل‌ها را تهدید می‌کند شامل بالا آمدن سطح دریا به‌عنوان نخستین عامل جهانی است؛ به‌گونه‌ای که پیش‌بینی می‌شود تا نیمه قرن حدود ۱۶ درصد از مانگروها به‌طور کامل زیر آب بروند. علاوه بر این، توسعه انسانی و تغییر کاربری زمین برای کشاورزی، آبزی‌پروری و ساخت‌وساز ساحلی، آلودگی و سدسازی که جریان‌های طبیعی آب را مختل می‌کند، و همچنین افزایش شدت و فراوانی طوفان‌های گرمسیری ناشی از تغییرات اقلیمی، همگی از عوامل جدی نابودی این اکوسیستم‌ها به شمار می‌روند.
ابعاد اقتصادی و اجتماعی جنگل‌های مانگرو نیز چشمگیر است. این جنگل‌ها سالانه از ۱۵.۴ میلیون نفر در برابر سیلاب و امواج محافظت می‌کنند و ارزش حفاظتی آن‌ها حدود ۶۵ میلیارد دلار در سال برآورد شده است. همچنین این اکوسیستم‌ها از ۱۲۶ میلیون روز فعالیت ماهیگیری در سال پشتیبانی می‌کنند و نقش حیاتی در معیشت جوامع ساحلی دارند.
از منظر زیست‌محیطی، جنگل‌های مانگرو ذخیره‌ای معادل ۱۱ میلیارد تن کربن در خاک و زیست‌توده دارند؛ رقمی که سه برابر جنگل‌های بارانی مشابه است. این جنگل‌ها زیستگاه حیاتی گونه‌های در معرض خطر همچون ببر بنگال، کروکودیل آب شور و پرندگان مهاجر ساحلی محسوب می‌شوند.
تفاوت‌های منطقه‌ای نیز در این گزارش برجسته شده است. آسیای جنوب‌شرقی شامل کشورهایی چون اندونزی، فیلیپین و میانمار بیشترین پوشش مانگرو را دارد اما همزمان بیشترین تهدید را نیز تجربه می‌کند. در خاورمیانه و خلیج فارس، مانگروها کوچک‌تر اما بسیار حساس‌اند و مستقیماً تحت تأثیر بالا آمدن سطح دریا قرار دارند. در آفریقا نیز سرعت بالای جنگل‌زدایی و توسعه ساحلی موجب شده بخش بزرگی از مانگروهای این قاره از دست برود.

واکنش‌های جهانی پس از انتشار گزارش
انتشار این ارزیابی موجی از اقدامات بین‌المللی را به‌دنبال داشت. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) این گزارش را به‌عنوان شاخص کلیدی در پایش اهداف چارچوب جهانی تنوع زیستی Kunming-Montreal معرفی کرد و آن را مبنای سیاست‌گذاری قرار داد. در همین راستا، ائتلاف جهانی مانگرو (Global Mangrove Alliance) هدف‌گذاری کرد تا با سرمایه‌گذاری چهار میلیارد دلاری، پانزده میلیون هکتار از جنگل‌های مانگرو جهان حفاظت و بازسازی شود.
سازمان‌های بین‌المللی همچون FAO و Wetlands International نیز هشدار دادند که تغییر کاربری زمین برای کشاورزی و آبزی‌پروری عامل حدود ۴۳ درصد نابودی مانگروها بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ بوده است.
کشورها نیز واکنش‌های متفاوتی نشان دادند. اندونزی و فیلیپین برنامه‌های ملی بازسازی مانگرو را تقویت کردند، مکزیک و کلمبیا پروژه‌های مشارکتی با جوامع محلی آغاز کردند، و کنیا و تانزانیا طرح‌های بازسازی ساحلی را در دستور کار قرار دادند. در خلیج فارس و شمال اقیانوس هند نیز نگرانی‌ها درباره تأثیر مستقیم بالا آمدن سطح دریا بر مانگروهای کوچک اما حساس افزایش یافته است.
از منظر مالی، بانک جهانی و صندوق سبز اقلیم پروژه‌های مانگرو را در فهرست سرمایه‌گذاری‌های اقلیمی قرار داده‌اند و این اکوسیستم‌ها را به‌عنوان یکی از اولویت‌های جهانی در مقابله با تغییرات اقلیمی معرفی کرده‌اند.

هشدار علمی درباره جنگل‌های حرا در ایران 
دکتر یاسر فاطمی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، در واکنش به انتشار این گزارش تأکید کرد که ارزیابی IUCN تصویری نگران‌کننده از آینده جنگل‌های مانگرو ارائه می‌دهد. او گفت این اکوسیستم‌ها نه‌تنها برای تنوع زیستی و ذخیره کربن اهمیت دارند، بلکه نقش حیاتی در امنیت غذایی، کاهش اثرات تغییرات اقلیمی و رفاه جوامع ساحل‌نشین ایفا می‌کنند. به گفته وی، جنگل‌های حرا در ایران با تهدیدهایی چون مجاورت با صنایع نفت و پتروشیمی، پساب آبزی‌پروری، برداشت چوب، چرای دام، ساخت‌وسازهای غیراصولی و کاهش ورودی آب شیرین مواجه‌اند و اگر اقدام‌های فوری صورت نگیرد، این سپر طبیعی کشور در برابر بلایای ساحلی به‌سرعت تضعیف خواهد شد.

آنچه این گزارش به ما می‌گوید
این گزارش نه تنها نخستین تصویر جامع از وضعیت جنگل‌های حرا در جهان ارائه می‌دهد، بلکه نشان می‌دهد بسیاری از کشورها بلافاصله واکنش نشان داده‌اند و برنامه‌های ملی یا منطقه‌ای برای حفاظت و بازسازی مانگروها آغاز کرده‌اند. در مقابل، سکوت و بی‌تحرکی برخی کشورها از جمله ایران می‌تواند به معنای از دست رفتن یکی از مهم‌ترین سپرهای طبیعی در برابر تغییرات اقلیمی و بلایای ساحلی باشد. جنگل‌های مانگرو به‌عنوان یک اکوسیستم حیاتی نه‌تنها نقش حفاظتی در برابر سیلاب و طوفان دارند، بلکه ذخیره‌گاه عظیم کربن و پشتیبان معیشت میلیون‌ها نفر در جوامع ساحلی محسوب می‌شوند؛ از دست رفتن آن‌ها به معنای تضعیف یکی از ستون‌های اصلی تاب‌آوری زیست‌محیطی جهان است.

/